Cazın Farklı Tonları: Ragtime’dan Bebop’a

Blues ve Ragtime gibi Amerikan müzik endüstrisinin dünyaya mâl olmuş türlerinden biri: Caz ya da orijinal adıyla Jazz.

Caz, ilk defa 19. yüzyılın ilk yarısında Amerika topraklarında yaşayan Afrikalı köleler tarafından icra edildi. Topluma sözcülük yapan ve sesini geniş kitlelere duyuran caz müzik, bu özellikleriyle ‘isyan müziği’ olarak adlandırıldı. Köklü bir geçmişe sahip olan caz, yıllar içerisinde pek çok form değiştirerek günümüze kadar ulaştı.

Peki ‘jazz’ aslında ne?

Caz 101: Nasıl Ortaya Çıktı?

Afrika ve batı halk müziğinin bir karışımı olan jazz, Afrika toplumlarında ‘gürültülü eğlence, şamata’ anlamlarına geliyor. İlk kez ABD, Lousiana eyaletinin New Orleans şehrinde ortaya çıkan müzik türü, çoklu ritimlerin ve doğaçlamanın hâkim olduğu renkli bir forma sahip. Trombon, kontrbas, trompet, piyano, gitar, keman, mandolin, akordeon ve saksafon caz performanslarında kullanılan enstrümanlar arasında yer alıyor.

Tarihi Amerika’ya dayanan müzik türünün hikayesi ise biraz hüzünlü. New Orleans topraklarında köle olarak yaşayan Afrikalıların tarlalarda çalışırken sıkılmamak üzere besteledikleri şarkılar, bugüne caz kültürü olarak taşındı. Caz yaparak bulundukları duruma isyan eden Afrikalı işçiler motivasyon kaynağını da yine caz müzikte buldu. Bir devrin son bulmasıyla ülkelerine geri dönen Afrikalılar bu göç sayesinde caz müziği Amerika sınırlarının dışına çıkarmış oldu.

Caz Müziğin Kökeni: Blues ve Ragtime

Afrikalı-Amerikalı toplumların dünyaya armağanı olan caz müzik aslında 400 yıllık bir geçmişe sahip olan blues türüyle başladı. Cazla birebir aynı kültürden doğan blues da ilk kez Afrikalı kölelerin tarlalarda çalışırken söyledikleri bestelerle üretildi. Tarihi 17. yüzyıla dayanan blues, köken itibariyle de caz müzik geleneğine öncülük etti. 1860’lardan sonra Amerika’yı terk etmeye başlayan kölelik kültürü, cazı kısa sürede tüm ülkeye yaydı.

Piyano ağırlıklı bir müzik türü olan ragtime ise 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıktı. Armonisini Avrupa’dan, ritmik düzenini Afrika’dan alan ragtime türü; Scott Joplin ile dünyaya açılarak caz için uygun zemini hazırladı. 1930’lu yıllarda ise blues, ragtime ve caz türleri harmanlanarak yeni bir kültürün doğmasını sağladı. Jelly Roll Morton, Eubie Blake, Coleman Hawkins, James P. Johnson, Jimmy Scott ve Ben Harney üç tür arasında köprü kuran efsaneleşmiş sanatçılardan sadece birkaçı.

Caz Çağı

Amerika topraklarında 1920-1933 arası dönemi kapsayan alkol yasağı, yeni bir kültürü doğurdu. Yasaklar nedeniyle illegal alkol satışı yapan yeraltı barlarının sayısı giderek arttı. Bu barlarda çalınan caz şarkıları ve danslar kısa sürede bir gelenek haline geldi ve ‘Caz Çağı’ olarak adlandırıldı. Ahlaksız tavırlarla ilişkilendirilen müzik tarzı, köşe yazılarında ve makalelerde aşağılanarak karalanmaya çalışıldı. Tüm bu itibarsızlaştırma çalıştırmaları caz müzik tutkusunun yayılmasını engelleyemedi.

1919’da çalmaya başlayan The Creole Jazz Band, San Francisco ve Los Angeles sahnelerine çıktı. 1922 yılında ise New Orleans’ın ilk siyahi caz grubu olarak afişlere basıldı. Aynı yıl Bessi Smith’in ilk caz kaydı yayımlandı. Tüm bu gelişmeleri Hot Caz’ın merkezi olarak kabul edilen Wolverines’in kurulması takip etti. İlerleyen yıllarda beyazları da etkisi altına alan Caz Çağı; Bix Beiderbecke, Tommy Dorsey, Jimmy Dorsey, Joe Venuti ve Frankie Trumbauer gibi sanatçılar yetiştirdi. Hot Caz’ın devamı olarak nitelendirilen Cuse ise klasik müzik ve cazın muhteşem bir kombinasyonuydu. Cuse döneminin en önemli temsilcisi ise hiç kuşkusuz Louis Armstrong.

Caz ve Doğaçlama: Bebop

Caz müzik, çok ritimli yapısı ve doğaçlamaları ile oldukça özel bir tür. Afrika’da icra edilen blues müzikten gelen doğaçlama kültürü, kısa sürede cazın da içerisine işledi. İlk örneklerinde karşılıklı atışmayı esas alan doğaçlama performansları zamanla sözlere oradan da melodilere geçti. Dixieland cazından gelen atışma kültürü caz müziğe asla tükenmeyecek bir yenilenme özelliği kattı. Bu sayede sahnedeki diğer müzisyenler doğaçlamaya başlayan sanatçıya eşlik ederek eşi benzeri olmayan performanslara imza attı.

Swing döneminde ise doğaçlamalar ilk önce bandolar tarafından yapılan nota düzenlemeleriyle gerçekleşti. Grup performanslarından sololara aktırılan doğaçlama, asıl gelişimini bebopta gösterdi. Harmonik bir yapı üzerine kurulan bebop, hızlı tempo ve doğaçlama ile özdeşleştirildi. 1940’lı yıllarda ortaya çıkan bu tür, hard bop ve post-bop gibi alt türlere ayrıldı. Blues’un son sürümü olarak kabul edilen bebop akımı Kenny Clarke, Charlie Parker ve Dizzy Gilliespie gibi sanatçılar yetiştirdi.

Caz müziğin gelmiş geçmiş en çarpıcı parçalarına aşağıdaki çalma listemizden ulaşabilirsiniz. Keyifli dinlemeler.